استرس تاثيرات مختلفی بر كاركردهاي جسمی ،افزايش فشار خون كاركرد سيستم عصبی ، تفكر ،خلق ، تمركز و حافظه دارد. مواد شيميايی كه بدن در هنگام استرس توليد می كند باعث اثرات منفی در مغز می شود در نتيجه تمركز ،يادگيري و عملكرد حافظه را در سنين باال دچار اشكال می كند ..براي مقابله با استرس ابتدا بايستی منابع ايجاد كننده آن را پيدا كرد . براي مثال ماندن در ترافيك در ساعات شلوغ خيابانها می تواند باعث استرس شود . پس با تنظيم زمان رفت و آمدها و يا تغيير مسير می توان با آن مقابله كرد .اگر نگهداري اجباري نوه ها باعث خستگی و استرس است می توان با طرح موضوع در جستجوي راه حل برآمد . كارهايی مثل قدم زدن ، بازيهاي ورزشی و سرگرمی هاي مناسب و به كار بردن روشهاي آرام سازي )مديتيشن و يوگا ( رفتن چند روزه به تعطيالت می تواند به كاهش استرس كمك كند .

محافظت از مغز و جلوگيري از صدمات آن : زمين خوردن شايع ترين صدمات مغزي در سالمندي است . اين صدمات می تواند به افت توانايی هاي مغزي منجر شود پس بايد از مغز،اين ارگان با ارزش به نحو مناسبی محافظت كرد . براي جلوگيري از زمين خوردن موانع مسير راه رفتن سالمندان و جاهايی كه احتمال ليز خوردن وجود دارد بايستی اصالح شود و هميشه در خانه نور كافی وجود داشته باشد. اگر شخص هنگام ايستادن يا راه رفتن احساس عدم تعادل دارد با پزشك معالج صحبت كنيد.

روابط اجتماعی را حفظ كنيد . حمايتی كه از روابط اجتماعی با دوستان ،خانواده ،بستگان و همكاران ايجاد می شود به حفظ سالمت روانی كمك می كند . مطالعات نشان داده است در كسانی كه با اعضاي خانواده ،خويشاوندان و همچنين گروههاي اجتماعی ارتباط خوبی دارند عالئم آلزايمر ديرتر از كسانی كه گوشه گير و كم ارتباط هستند تظاهر می كند بنابراين توصيه می شود كه سالمندان اين ارتباطات را حفظ كنند . فعاليت هاي داوطلبانه اجتماعی و شركت در گروههاي مختلف براي اين موضوع كمك كننده است .

اگر مسائل معنوي و روحانی به شما احساس خوبی می دهد سعی كنيد ارتباط خود را با اين موضوع حفظ كنيد . هر گونه عقايد مذهبی يا معنوي كه داريد سعی كنيد تقويت كنيد . اين ها ممكن است كه به تخفيف افسردگی در سالمندي كمك كنند و يا حتی عامل دفاعی در برابر آلزايمر باشند كسانی كه اعتقادات مذهبی و معنوي قوي دارند معموالً به تبع آن احساس حمايت و راحتی بيشتري دارند . چه كارهايی به حفظ حافظه در دوران سالمندي كمك می كند ؟ در درجه اول از سؤال كردن و گفتن اين كه »موضوعی را فراموش كرده ايد« نترسيد و خجالت نكشيد انتظار نداشته باشيد كه همه چيز را به ياد آوريد.

1 - از يادداشت كردن ،مشخص كردن كارها روي تقويم و هر چيز ديگري كه به حافظه كمك می كند استفاده كرد .

2 - تغذيه مناسب براي حفظ قدرت حافظه الزم است. براي اين كار قند، چربی و نمك كمی مصرف كنيد، ولی مصرف ميوه و سبزي هاي تازه را بيشتر كنيد.

3 – حفظ توجه موقع يادگيري مطالب جديد باعث بهبود حافظه و يادگيري می شود پس در اين موقعيت ها سعی كنيد محرك هاي اضافی محيط را حذف كرده و روي موضوع متمركز شويد 

4 – اختصاص دادن زمان بيشتر براي يادگيري ، به خاطر سپردن و به يادآوردن آن را تسهيل می كند .

5 - چيزهايی را كه هميشه از آن استفاده می كنيد مثل عينك يا كليد در يك جاي مشخص بگذاريد به عنوان مثال داخل يك كاسه بزرگ در اتاق نشيمن.

6 - هر روز به اخبار راديو يا تلويزيون گوش دهيد. سعی كنيد هر روز يك مطلب جديد ياد بگيريد. كتاب يا روزنامه مطالعه كنيد.

7 - در جمع دوستان يا خانواده، خاطرات گذشته را تعريف كنيد. می توانيد آلبوم عكس هاي قديمی را براي يادآوري نام افراد و خاطرات گذشته نگاه كنيد.

8 -يك دفترچه يادداشت در كنار تلفن بگذاريد. هر بار كه كسی تلفن می زند، اگر پيغامی دارد يا كاري از شما می خواهد، بالفاصله يادداشت كنيد. اين كار كمك می كند كه پيام هاي تلفنی را فراموش نكنيد. عالئم خطر : اين عالئم اجزاء طبيعی سالمندي نيستند و ممكن است وجود يك بيماري را نشان دهند پس بهتر است با پزشك يا مشاور مشورت شود .

1 – خلق افسرده و غمگين كه بيشتر از دو هفته طول بكشد.

2 – افكار تكرار شونده راجع به مرگ ،مردن يا خودكشی افكار خودكشی نيازمند مراجعه فوري به پزشك يا روانپزشك است .

3 – از دست دادن عالقه و لذت به چيزها يا افرادي كه قبالً احساس مثبتی ايجاد می كرده اند .

4 – احساس خستگی غير عادي ، بی حالی و احساس بی انرژي بودن .

5 - تحريك پذيري و جر و بحث مكرر يا پرخاشگري.

6 – از دست دادن يا افزايش اشتها و تغيير وزن بارز .

7 - تغيير وضعيت خواب مثل بی خوابی در ابتدا يا انتهاي شب يا خوابيدن بيشتر از حد معمول .

8 – احساس بی ارزشی يا احساس گناه بی مورد ، نااميدي يا احساس بی كسی. سازگاري با سالمندي سالمندی سرنوشتی است كه تمام افراد بشر از هر جنس، نژاد و فرهنگی به آن گرفتار می شوند دورانی كه اگر از كيفيت مناسب برخوردار باشد بسيار مطلوب و لذت بخش است. " در جامعه امروز سالمندان جزء گروه هاي بزرگ اجتماع به حساب می آيند . با پيشرفت علم افراد مدت طوالنی تري زندگی كرده و الجرم بايستی با تغييرات پيچيده جسمی روحی - روانی و اجتماعی كه همراه با فرايند پيري حادث می شود سازگار شوند. تطابق موفقيت آميز با سالمندي منوط به توانايی شخص براي ادامه و استمرار روش هاي مناسب زندگی در طول حيات، حفظ يك شيوه زندگی فعال و يافتن جانشين هاي مناسب براي فعاليت هاي دوران ميان سالی است. از جمله تنش هاي وارده به فرد سالمند مرگ همسر، عزيزان و دوستان نزديك است مطالعات انجام شده در بعضی كشورها از جمله ژاپن نشان داده افراد سالمندي كه اعتقادات مذهبی دارند از سالمت روحی  روانی و جسمی بيشتري بهره مند بوده و نسبت به كسانی كه باورهاي مذهبی كمتري دارند يا اصوال اعتقادات مذهبی ندارند ، در مقابله با فشارهاي روحی روانی از جمله مرگ عزيزان توانايی آنها بيشتر است. اين افراد سريع تر می توانند به وضعيت روحی - روانی وجسمی پيش از وقوع اضطراب و تنش برگشته و حتی فشار خون آن ها كمتر افزايش پيدا خواهد كرد . در واقع مراسم مذهبی براي آنها مانند يك روش ريلكس كننده عمل كرده سازگاري آنها را افزايش می دهد که پرستار در منزل نقش مهمی دارد . اعمالی از جمله خواندن دعا و نماز خيرات كردن و رفتن به زيارت  پاسخ هاي آرام كننده را در فرد تسريع می كند و از طريق كاهش احساس ترس اضطراب و تعئيل حس تنهايی می تواند براي فرد سالمند بسيار مفيد باشد. اعتقاد به زندگی پس از مرگ بخصوص اعتقاد به اينكه دنياي ديگر می تواند بهتر از زندگی كنونی باشد در فرد احساس آرامش ايجاد می كند. اين مطلب كه در آينده و در هان ديگر باز هم افراد خواهند توانست عزيزان خود را ببينند اضطراب را در فرد سالمند كاهش می دهد. از جمله راهكارهاي ديگري كه براي سازگاري با مرگ عزيزان پيشنهاد می شود كار درمانی است . فراگيري يك حرفه جديد يا اشتغال روزانه می تواند سازگاري فرد را افزايش دهد. از طرفی فرد سالمند با جايگزين كردن فعاليت هاي جديد متناسب با سن به جاي فعاليت هاي گذشته می تواند خالء بازنشستگی را پر كند . اشتغال به كارهايی مثل كشاورزي در باغچه و باغ، نويسندگی، پرداختن به صنايع دستی و كارهاي هنري حتی كمك به نگهداري از نوه ها می تواند احساس مفيد بودن را در فرد زنده نمايد.تغذيه مناسب در دوران سالمندي تاثير به سزايی در وضعيت روحی - روانی و جسمی فرد دارد. گفته می شود از طريق تغذيه صحيح می توان افسرگی را كاهش داد . غذا هايی كه پروتئين باال كربوهيدرات پايين و چربی كمتري دارد همچنين خوردن غذا در حجم كمتر و وعده هاي بيشتر جهت تنظيم قند خون در يك حد مناسب استفاده بيشتر از موادي مثل ماهی در تمام افراد بخصوص سالمندان توصيه می شود" . سالمندان چه نیازهایی دارند؟ نيازهاي سالمندان را در ايران و تمام جهان را میتوان به 3 گروه اصلی تقسيم كرد. گروه اول نيازهاي بهداشتی  درمانی هستند كه شامل مراقبتهاي پزشكی و بهداشتی از سالمندان است.

گروه سوم نيازهاي روانی است.  تکریم سالمندان:

روز نهم مهر ماه، در هر سال به عنوان روز سالمندي نامگذاري شده است تا گامی در راستاي تكريم اين پدران و مادران برداشته شود. دوران سالمندي همانند دوران كودكی يا جوانی، يكی از مراحل زندگی است، با اين تفاوت كه دوران كودكی و جوانی سرشار از انرژي و تالش است، ولی دوران سالمندي، با تحليل قوا و كاهش ميزان فعاليت هاي فيزيكی همراه است. اسالم به سالمندان ارج می نهد و بسيار حرمت قائل است و به رعايت حقوق و احترام آنان سفارش كرده و به بهره گيري از تجارب و افكار پخته آنان تشويق می كند.  سن باال در فرهنگ دينی ما احترام دارد. اين سخن پيامبر خدا است و خود بزرگسالی هركس فضيلت و مقام يك بزرگ را به خاطر سن و سالش بشناسد و اورا مورد احترام قرار دهد، : خداي متعال او را از هراس و نگرانی روز قيامت ايمن می دارد." اين سخن را نيز از حضرت علی  به ياد داشته باشيم كه فرمود : " دانشمند را به خاطر علمش و بزرگسال را به خاطر سن او ، بايد احترام كرد.بركت و خير ماندگار ، همراه بزرگتر هاي شماست . در سخن ديگر فرمود رسول خدا صفرمود: پيرمرد در ميان خانواده اش همچون يك پيامبر در ميان امتش است." همه پيران يك جور پير نمی شوند ؛ به طوري كه در اين مسئله ارزش هاي اجتماعی مطرح است. در بعضی جاها، سالمندي اوج منزلت است، اما برخی جاها اينگونه نيست. به عنوان مثال شنيده ايم كه در بين سرخ پوستان و اسكيموها، وقتی افراد پير می شوند، قبيله خود را ترك می كنند. روايتی هم هست كه در بين عشاير ايران هم چنين رسمی وجود دارد، در بين بوير احمدي ها و بختياري ها، سالمندانی كه نمی توانند قبيله را همراهی كنند، می گذارند و كوچ می كنند. حمایت اجتماعی از سالمندان  توسط پرستار در منزل مسئله سالمندان در جوامع سنتی و متجدد بعنوان يكی از مهمترين چالش ها ي بهداشت روانی معاصر است. نظريه پردازان ابعاد مختلف حمايت اجتماعی را به پنج دسته تقسيم كرده اند:

1 -حمايت هيجانی كه مهارت در كسب كمك از ديگران به هنگام شدت يافتن فشار روانی را شامل می شود.

2 -حمايت شبكه اجتماعی كه موجب كاهش فشار روانی از طريق دسترسی به عضويت در شبكه و كمك به فراموش كردن مشكالت می شود.

3 -حمايت عزت نفس كه بدين معناست كه ديگران به فرد بقبوالنند كه قابليت هاي ويژه اي دارد.

4 -حمايت وسيله اي كه عبارت است از دسترسی به منابع مالی و خدماتی به هنگام مواجهه با رويدادهاي فشار زاي روانی.

5 -حمايت اطالعاتی كه در بر دارنده ارائه اطالعات براي درك رويدادهاي فشار زاي روانی است. هرچند بطور كلی دسترسی به حمايت اجتماعی پرستار در منزل حائز اهميت فراوان است ولی برخورداري از حمايت عزت نفس به مراتب سودمند تر است علی الخصوص اگر منشا اين حمايت خارج از خانواده باشد." همچنين در اين زمينه، مركز تحقيقات سالمندي، تنها مركز تحقيقات سالمندي در ايران است كه توسط وزارت بهداشت تصويب شده است. حوزه فعاليت اين مركز در 3 حيطه آموزش، پژوهش و خدمات است. اين مركز به صورت عمده بر تحقيقات كاربردي در زمينه سالمندي تمركز دارد تا با توجه به شرايط فرهنگی، اعتقادي، مذهبی، اجتماعی و اقتصادي جامعه ايرانی، نيازهاي سالمندان را شناسايی كرده و متناسب با آن خدمات مناسب را براي پاسخگويی نيازها به ارگانهاي اجرايی معرفی میكند. نقش ادامه تحصيل در بهداشت روانی سالمندان براي چندمين سال متوالی است كه فرهنگسراي سالمند به منظور تشويق افراد باالي 66 سال كه در كنكور دانشگاه ها قبول می شوند طی مراسمی از آنان تقدير به عمل می آورد. برگزاري چنين مراسمی عالوه بر نقش سازنده و مهمی كه در ارتقا روحيه خود باوري اين قشر دارد می تواند حاوي اين پيام و الگو براي جوانان باشد كه براي يادگرفتن و افزايش دانش خود تالش بيشتري نمايند ضمن آنكه نگرش مثبت آحاد جامعه را نسبت به بازنشستگان افزايش می دهد. مطلب زير به نقشی كه ادامه تحصيل می تواند در ارتقا بهداشت روانی اين قشر داشته باشد می پردازد. بر اساس آخرين آمارهاي موجود حدود ده درصد افراد جامعه ما را كه رقمی در حدود هفت ميليون نفر می شود . كارشناسان پيش بينی می كنند اين تعداد ظرف بيست سال آينده به دو برابر و نیاز به پرستار در منزل افزايش يافته و در طی سی الی چهل سال آينده اكثريت جامعه را افراد مسن تشكيل خواهند داد. اگر جوان شدن جامعه ما در شرائط حاضر امري ناگهانی و غيرمترقبه بوده است، سالمند شدن آن كامال قابل پيش بينی است. بنابراين مديران جامعه اگر از هم اكنون به فكر ايجاد ساختارها، تمهيدات و روال هاي الزم براي برخورد با چنين پديده اي نباشند بدون شك در اين زمينه با امواجی از مشكالت روبه رو خواهيم بود و در آينده نمی توان پاسخگوي نيازهاي اين لشكر عظيم بود. نیازهای اساسی جمعیت بازنشسته و سالمند نيازهاي اين جمعيت را می توان كال در 4 مقوله طبقه بندي كرد:

1 -نيازهاي مالی - اقتصادي: مانند حقوق بازنشستگی مكفی كه عدم توجه به آن آسايش روانی - اجتماعی اين قشر را به هم می ريزد.

2 -نيازهاي درمانی و بهداشتی: مانند مراقبتهاي پزشكی، دارو، وجود پزشكان و روانشناسان و پرستاران متخصص در طب و روانشناسی سالمندي.

3 -نيازهاي رسانه اي: راديو، تلويزيون، سينما، تئاتر و روزنامهها و مجالتی كه مخاطبين محتوي برنامه و مطالب آنها عمدتا اين قشر باشد.

4 -نيازهاي روانی و توجه به بهداشت روانی آنان. در اين ميان اما بهداشت روانی و توجه به نيازهاي روانی نيزاز اهميت ويژه اي برخوردار است. چناچه اين اقشار از سالمت روانی خوبی برخوردار باشند اين امر تا حد زيادي بر سالمت جسمی و بهبود مناسبات اجتماعی آنان نيز اثر گذار خواهد بود و موجب جلوگيري از هدر رفتن هزينههاي جامعه جهت درمان آنان كه هزينه بااليی را نيز در بر می گيرد خواهد شد. ازجمله مواردي كه كمك شايانی به بهداشت روانی بازنشستگان می نمايد تشويق و ترغيب آنان براي ادامه تحصيل و كسب مدارج تحصيلی باالتر است. افرادي كه در هنگام اشتغال به هر دليلی نتوانسته اند به تحصيالت خود ادامه دهند به ويژه از مقطع ديپلم به باال در هنگام بازنشستگی می توانند به ادامه تحصيل تشويق شوند.در اين راستا مديران جامعه می توانند برنامه ويژهاي را براي افزايش ظرفيت رشته هاي تحصيلی يا سهميه اي را براي آنان در دانشگاهها و مراكز آموزش عالی در نظر بگيرند و حتی اين امتيازبه عنوان يك مشوق براي آنان قائل شود . پرستار در منزل چنانچه موفق به اخذ مدرك تحصيلی در مقاطع باالتر گردند طبق ضوابطی در حقوق بازنشستگی آنان اثرگذار خواهد بود. دانشگاهها و موسسات آموزش عالی و مراكز آموزشی موسسات و سازمانها نيز از خدمات كسانی كه بعد از باز نشستگی در مقاطع تحصيلی كارشناسی ارشد و دكترا فارغ التحصيل می شوند با پرداخت حق الزحمهاي مناسب جهت آموزش نيروهاي جوان استفاده نمايند. شايد نياز به بازگو كردن نباشد كه سالمندي و كهنسالی در فرهنگ و باورهاي ما از چه پايه احترام و تكريم برخوردار بوده است. اين مطلب را نه تنها ميتوان در فرهنگ عامه و روزمره كه در فرهنگ مكتوب نيز يافت. بدين سبب در آموزههاي ما بر آموختن از پيران و جهانديدگان تأكيد فراوان شده است. در اين نوشتار سعی برآن است كه سالمندي را با ويژگيهاي آن، آسيبها و نيازهاي آن بررسی كنيم چرا كه خواهی نخواهی هر يك از ما سالمندي در خانواده خود داريم و براي برقراري ارتباط سالم با وي به اطالعاتی نيازمنديم.